Autor: Grzegorz Kucharczyk,
MiÅ‚ujcie siÄ™! 5/2007 → Karty historii KoÅ›cioÅ‚a
Anglia byÅ‚a jednym z pierwszych krajów Zachodu, który objęła ewangelizacyjna dziaÅ‚alność KoÅ›cioÅ‚a. W VI w. misjÄ™ do zamieszkujÄ…cych wyspÄ™ germaÅ„skich ludów Anglów i Sasów wysÅ‚aÅ‚ papież Å›w. Grzegorz I Wielki. Na jej czele stanÄ…Å‚ Å›w. Augustyn (nie mylić ze znanym ojcem KoÅ›cioÅ‚a), który zostaÅ‚ również pierwszym arcybiskupem Canterbury (katolickim prymasem Anglii). Równolegle z misjÄ… rzymskÄ… AngliÄ™ ewangelizowaÅ‚y misje iroszkockie, tzn. prowadzone przez mnichów irlandzkich (duchowych potomków Å›w. Patryka, apostoÅ‚a Zielonej Wyspy).
Od „ObroÅ„cy Wiary” do przeÅ›ladowcy KoÅ›cioÅ‚a
W Å›redniowieczu Anglia byÅ‚a peÅ‚noprawnym skÅ‚adnikiem Å‚aciÅ„skiej christianitas (wspólnoty ludów chrzeÅ›cijaÅ„skich). DawaÅ‚a KoÅ›cioÅ‚owi wielkich teologów i doktorów KoÅ›cioÅ‚a (np. Å›w. Anzelma z Canterbury w XII w.), wielkich krzyżowców (legendarny król Ryszard Lwie Serce) oraz wielkich Å›wiÄ™tych (np. Å›w. Tomasz Beckett, arcybiskup Canterbury, zamordowany w XII w. na polecenie króla Henryka II). Katedra w Canterbury – miejsce mÄ™czeÅ„skiej Å›mierci Å›w. Tomasza Becketta i miejsce zÅ‚ożenia jego relikwii – byÅ‚a jednym z najbardziej znanych miejsc pielgrzymkowych nie tylko w Anglii, ale na caÅ‚ym Zachodzie. Pielgrzymki do tego miejsca daÅ‚y Geoffreyowi Chaucerowi impuls do napisania w XIV w. OpowieÅ›ci kanterberyjskich, uważanych za poczÄ…tek narodowej literatury angielskiej.
Gdy na kontynencie w 1517 r. rozpoczęła siÄ™ reformacja, w Anglii panowaÅ‚ król Henryk VIII. WÅ‚adca ten bardzo krytycznie odniósÅ‚ siÄ™ do nauki Marcina Lutra. Nie tylko obÅ‚ożyÅ‚ paÅ„stwowym zakazem (pod sankcjÄ… kary Å›mierci) propagowanie w swoim królestwie idei reformacyjnych, ale i sam postaraÅ‚ siÄ™ mieć swój wkÅ‚ad w zwalczanie poglÄ…dów niemieckiego reformatora. Henryk VIII napisaÅ‚ mianowicie Traktat w obronie siedmiu sakramentów, odzwierciedlajÄ…cy katolickÄ… naukÄ™ o sakramentach (prawdopodobnie rzeczywistym jego autorem byÅ‚ kanclerz Henryka VIII, wybitny mąż stanu i wielki humanista Tomasz More). W uznaniu zasÅ‚ug angielskiego króla dla obrony KoÅ›cioÅ‚a papież Leon X nadaÅ‚ mu oficjalny tytuÅ‚ „Defensor Fidei” – „ObroÅ„ca Wiary” (używany notabene aż do dzisiaj – przez każdego monarchÄ™ angielskiego i brytyjskiego, już dawno po tym, jak wÅ‚adcy angielscy zerwali z „papistowskimi bÅ‚Ä™dami”...).
Król Henryk VIII miaÅ‚ jedno pragnienie i jednÄ… sÅ‚abość. Tym pierwszym byÅ‚a chęć posiadania syna – nastÄ™pcy tronu. Tym drugim – rozwiÄ…zÅ‚e życie. KonsekwencjÄ… tych dwóch rzeczy byÅ‚ romans króla z AnnÄ… Boleyn – jednÄ… z dwórek jego żony, Katarzyny AragoÅ„skiej. Henryk VIII podjÄ…Å‚ starania w Rzymie o unieważnienie małżeÅ„stwa z KatarzynÄ… (z którÄ… miaÅ‚ jedynie córkÄ™ – przyszÅ‚Ä… królowÄ… MariÄ™ I). Papież jednak nie zamierzaÅ‚ speÅ‚nić królewskich zachcianek.
W tej sytuacji angielski wÅ‚adca postanowiÅ‚ udzielić rozwodu sam sobie. W 1534 r. zerwaÅ‚ jedność ze StolicÄ… ApostolskÄ…, ogÅ‚osiÅ‚ siÄ™ gÅ‚owÄ… KoÅ›cioÅ‚a w Anglii i opublikowaÅ‚ tzw. akt supremacji. Dokument ten domagaÅ‚ siÄ™ od wszystkich – w tym także od biskupów – przysiÄ™gi wiernoÅ›ci dla króla Henryka jako „GÅ‚owy KoÅ›cioÅ‚a w Anglii”. Odmowa zÅ‚ożenia tej przysiÄ™gi – czyli innymi sÅ‚owy trwanie przy jednoÅ›ci KoÅ›cioÅ‚a powszechnego – oznaczaÅ‚a karÄ™ Å›mierci.
Dodajmy, że Henryk VIII aż do swojej Å›mierci uważaÅ‚ siÄ™ za prawowiernego katolika. Zaprzeczanie realnej obecnoÅ›ci Chrystusa w sakramencie oÅ‚tarza czy negowanie sakramentu spowiedzi (co czynili protestanci) karaÅ‚ Å›mierciÄ…. Z drugiej jednak strony okrutnie przeÅ›ladowaÅ‚ tych, którzy wytrwali w wiernoÅ›ci nastÄ™pcy Å›w. Piotra. BezwzglÄ™dnie tÄ™piÅ‚ obecność katolickiej wiary i kultury w Anglii (np. przez masowe niszczenie klasztorów, poÅ‚Ä…czone z prawdziwym ikonoklazmem, którego ofiarÄ… padÅ‚y m.in. relikwiarz Å›w. Tomasza Becketta w Canterbury oraz wizerunek Matki Bożej z Walshingham – najwiÄ™kszego sanktuarium maryjnego w Anglii).
Kardynalska purpura jak krew czerwona
Trzeba przyznać, że zdecydowana wiÄ™kszość biskupów angielskich (z arcybiskupem Canterbury, Thomasem Cranmerem, który okazaÅ‚ siÄ™ później zwolennikiem protestantyzmu, na czele) ugięła siÄ™ pod naciskiem i zaprzysiÄ™gÅ‚a wspomniany akt. WÅ›ród tych zaÅ›, którzy odważnie powiedzieli królewskim zachciankom „non possumus”, wybijajÄ… siÄ™ dwie postaci: Å›w. Johna Fishera, biskupa Rochester, oraz Å›w. Tomasza More’a (Morusa). Obydwaj zostali kanonizowani jako mÄ™czennicy za wiarÄ™ w 1935 r. przez papieża Piusa XI.
Biskup Rochester byÅ‚ wÅ‚aÅ›ciwie jedynym angielskim biskupem, który w dniach próby bezkompromisowo stanÄ…Å‚ przy prawdzie i – pÅ‚acÄ…c najwyższÄ… cenÄ™ – dochowaÅ‚ wiernoÅ›ci nastÄ™pcy Å›w. Piotra. Jako „zdrajca”, zostaÅ‚ osadzony w twierdzy Tower, gdzie miaÅ‚ oczekiwać procesu i niechybnej egzekucji. Już w murach twierdzy doszÅ‚a do niego wiadomość, że papież PaweÅ‚ III, dla zaznaczenia swojej aprobaty i uznania dla jego bezkompromisowoÅ›ci, wyniósÅ‚ go do godnoÅ›ci kardynalskiej. W przypadku Johna Fishera purpura kardynalska nie byÅ‚a jednak tylko symbolicznym przypomnieniem o krwi mÄ™czenników – byÅ‚a zapowiedziÄ… niedalekiej przyszÅ‚oÅ›ci.
By skÅ‚onić kard. Fishera do ugiÄ™cia siÄ™, wysÅ‚ano do jego wiÄ™ziennej celi kilkuosobowÄ… delegacjÄ™, zÅ‚ożonÄ… z biskupów, którzy już dali siÄ™ zÅ‚amać, zaprzysiÄ™gajÄ…c akt supremacji, i namawiali kardynaÅ‚a do tego samego. Ten jednak miaÅ‚ im odpowiedzieć: „SÄ…dzÄ™, że raczej powinniÅ›my trzymać siÄ™ razem w odrzucaniu tych gwaÅ‚townych i bezprawnych naruszeÅ„ i szkód, codziennie zadawanych naszej wspólnej Matce, KoÅ›cioÅ‚owi Chrystusa, aniżeli za pomocÄ… jakiegokolwiek namawiania pomagać w tym lub posuwać to naprzód... JesteÅ›my oblężeni ze wszystkich stron i z trudnoÅ›ciÄ… możemy ujść nieprzyjacielowi. WidzÄ…c zaÅ›, że rozpoczÄ…Å‚ siÄ™ SÄ…d Boży, jakÄ… można mieć nadziejÄ™, że inni stać bÄ™dÄ…, gdy my upadniemy? Twierdza zostaÅ‚a zdradzona, nawet przez tych, którzy mieli jej bronić”.
17 czerwca 1535 r. zapadÅ‚ wyrok. KardynaÅ‚ Fisher zostaÅ‚ uznany za winnego zdrady stanu i skazany na Å›mierć przez „powieszenie, rozciÄ…ganie i ćwiartowanie”. W swoim ostatnim sÅ‚owie do sÄ™dziów kardynaÅ‚ Fisher powiedziaÅ‚: „MówiÄ…c teraz otwarcie, co sÄ…dzÄ™ w kwestii królewskiej supremacji, myÅ›lÄ™ – i zawsze tak myÅ›laÅ‚em, i potwierdzam to po raz ostatni – że Jego Wysokość nie może sprawiedliwie żądać takiej supremacji nad KoÅ›cioÅ‚em Chrystusa – tak jak to uczyniÅ‚ obecnie. Nie widziano i nie sÅ‚yszano, by jakiÅ› wÅ‚adca przed nim pretendowaÅ‚ do tej godnoÅ›ci. JeÅ›li wiÄ™c król wdaje siÄ™ obecnie w tÄ™ niesÅ‚ychanÄ… kwestiÄ™, bez wÄ…tpienia wywoÅ‚a tym straszny gniew Wszechmocnego, na szkodÄ™ swojej wÅ‚asnej duszy i wielu innych, jak i na ruinÄ™ tego królestwa, które zostaÅ‚o mu powierzone”.
22 czerwca 1535 r. odbyÅ‚a siÄ™ egzekucja kard. Johna Fishera. W drodze królewskiej „Å‚aski” miaÅ‚ być od razu Å›ciÄ™ty. WchodzÄ…c na szafot, kardynaÅ‚ odmawiaÅ‚ Te Deum i psalm Tobie, Boże, zaufaÅ‚em. Przypadek (?) chciaÅ‚, że biskup Rochester zostaÅ‚ Å›ciÄ™ty w Å›wiÄ™to Å›w. Albana – pierwszego mÄ™czennika za wiarÄ™ na obszarze Anglii. WedÅ‚ug niektórych relacji, zanim gÅ‚owa mÄ™czennika zostaÅ‚a zatkniÄ™ta przy londyÅ„skim moÅ›cie (co byÅ‚o wówczas zwyczajowÄ… praktykÄ… wobec zdrajców stanu), zaniesiono jÄ… do Anny Boleyn. Ta zaÅ›, widzÄ…c jÄ…, miaÅ‚a powiedzieć: „Czy to jest ta gÅ‚owa, która tak czÄ™sto przemawiaÅ‚a przeciwko mnie? Już wiÄ™cej nie bÄ™dzie robić szkód!”. Po czym spoliczkowaÅ‚a gÅ‚owÄ™ mÄ™czennika. MiaÅ‚a siÄ™ przy tym skaleczyć w jeden z palców. Rana goiÅ‚a siÄ™ przez wiele dni, a blizna pozostaÅ‚a jej do koÅ„ca życia – tzn. do 1536 r., kiedy to sama stanęła na szafocie w Tower, wysÅ‚ana tam na rozkaz Henryka VIII, który oskarżyÅ‚ jÄ… o zdradzanie go.
ÅšwiÄ™ty Tomasz More – wierność intelektualisty
1 lipca 1535 r. na karÄ™ Å›mierci zostaÅ‚ skazany Tomasz Morus. Podobnie jak kardynaÅ‚ mÄ™czennik, również sir More podczas swojego procesu odważnie dawaÅ‚ wyraz swemu przekonaniu, że akt supremacji jest de facto aktem zdrady – dzieÅ‚em arbitralnego bezprawia, radykalnym zerwaniem nie tylko z KoÅ›cioÅ‚em, ale i z caÅ‚Ä… przeszÅ‚oÅ›ciÄ… Anglii.
Gdy „bezstronni” sÄ™dziowie – wÅ›ród których byli Thomas i George Boleynowie, ojciec i brat Anny Boleyn – wskazywali (zgodnie z prawdÄ…), że niemal wszyscy bez wyjÄ…tku biskupi angielscy (wyjÄ…tkiem tym byÅ‚ kard. Fisher) zaprzysiÄ™gli akt supremacji, Morus odpowiadaÅ‚: „JeÅ›li bÄ™dziemy podtrzymywać swoje opinie za pomocÄ… dowodów, Å›wiadectw i argumentacji – moja opinia bÄ™dzie o wiele silniejsza od waszej, ponieważ mam po swojej stronie caÅ‚Ä… resztÄ™ chrzeÅ›cijaÅ„stwa”. PrzypominaÅ‚, że KoÅ›cióÅ‚ to nie tylko żyjÄ…ce pokolenie, ale to także KoÅ›cióÅ‚ triumfujÄ…cy, Å›wiadectwo wszystkich Å›wiÄ™tych, wszystkich soborów, caÅ‚ej historii KoÅ›cioÅ‚a w Anglii.
Gdy już zapadÅ‚ wyrok Å›mierci, More w swoim ostatnim sÅ‚owie daÅ‚ wyraz przekonaniu, że supremacja w KoÅ›ciele nie może należeć do czÅ‚owieka Å›wieckiego, ale „prawowicie przynależy do Stolicy Rzymskiej, skoro zostaÅ‚a na ziemi osobiÅ›cie przekazana przez Pana naszego Å›w. Piotrowi i jego nastÄ™pcom, i podobnie jak miasto Londyn nie może stanowić prawa sprzecznego z prawem królestwa Anglii, tak też i Anglia nie może stanowić prawa sprzecznego z ogólnym prawem Chrystusowego KoÅ›cioÅ‚a katolickiego”. DodawaÅ‚, że dla Anglii odmowa posÅ‚uszeÅ„stwa biskupowi Rzymu równaÅ‚a siÄ™ nieposÅ‚uszeÅ„stwu dziecka wzglÄ™dem rodzica.
Egzekucja sir Tomasza More’a nastÄ…piÅ‚a 6 lipca 1535 r. WedÅ‚ug naocznych Å›wiadków Morus do koÅ„ca zachowaÅ‚ pogodÄ™ ducha. W drodze na szafot trzymaÅ‚ w rÄ™ku czerwony krzyż – znak MÄ™ki Chrystusa i tradycyjny znak krzyżowców.
MÄ™czeÅ„stwo londyÅ„skich kartuzów
Zanim odkryto „zdradÄ™” biskupa Fishera i Tomasza Morusa, okazaÅ‚o siÄ™, że „groźnymi wrogami” królestwa stali siÄ™ kartuzi – zakonnicy z surowego, kontemplacyjnego zakonu. W czym mnisi zamkniÄ™ci w swoich celach, gdzie byli pochÅ‚oniÄ™ci modlitwÄ… i ascezÄ…, stali siÄ™ wrogami króla Anglii? Powód byÅ‚ ten sam co w przypadku Morusa oraz biskupa Rochester: odmowa zÅ‚ożenia przysiÄ™gi uznajÄ…cej w Henryku VIII „GÅ‚owÄ™ KoÅ›cioÅ‚a w Anglii”.
20 kwietnia 1535 r. aresztowani zostali John Haughton, Augustine Webster i Robert Lawrence – przeorowie kartuzji w Londynie, Bauvale i Axelhome. Osadzono ich w twierdzy Tower. UwiÄ™zieni zakonnicy zdecydowanie odmawiali zÅ‚ożenia przysiÄ™gi, której siÄ™ od nich domagano. Odpowiadali, że bojaźń przed Bogiem powstrzymuje ich przed opuszczeniem swego KoÅ›cioÅ‚a. Kara dla kartuzów za wierność KoÅ›cioÅ‚owi katolickiemu byÅ‚a straszna. Podobnie jak tysiÄ…ce angielskich mÄ™czenników musieli oni na poczÄ…tek przejść okrutne tortury.
SkazaÅ„ców powleczono najpierw na miejsce ich mÄ™ki (trzy mile), przywiÄ…zanych do koni. Jak pisaÅ‚ naoczny Å›wiadek odbywajÄ…cej siÄ™ 4 maja 1535 r. egzekucji: „Wybrano gruby sznur, aby John Haughton siÄ™ nie udusiÅ‚ i nie umarÅ‚ zbyt szybko. StoÅ‚ek usuniÄ™to i szlachetny zakonnik, który uczyniÅ‚ tak dużo dobra dla wielu i który nikogo nie skrzywdziÅ‚, wisiaÅ‚ na szubienicy jak zÅ‚oczyÅ„ca. Potem nastÄ…piÅ‚a najgorsza część, skoro nie okazano żadnej Å‚aski i obrzydliwy wyrok miaÅ‚ być wykonany co do szczegóÅ‚u. Sznur przeciÄ™to i ciaÅ‚o spadÅ‚o ciężko na ziemiÄ™. John Haughton żyÅ‚ jeszcze. Zdarto z niego habit i poÅ‚ożono go na desce. Potem kat zadaÅ‚ skazaÅ„cowi gÅ‚Ä™bokÄ… ranÄ™ ostrym nożem w brzuch, wyciÄ…gnÄ…Å‚ jego wnÄ™trznoÅ›ci i wrzuciÅ‚ je do wczeÅ›niej przygotowanego w tym celu ognia. Biedny mÄ™czennik przez caÅ‚y ten czas byÅ‚ Å›wiadomy. Gdy mu to czyniono, sÅ‚yszano, jak woÅ‚aÅ‚: »O najÅ›wiÄ™tszy Jezu, miej nade mnÄ… miÅ‚osierdzie w tej godzinie!«„. Na koniec, gdy oprawca poÅ‚ożyÅ‚ swÄ… rÄ™kÄ™ na jego sercu, aby wyrwać je z piersi, bÅ‚ogosÅ‚awiony mÄ™czennik przemówiÅ‚ znowu. Niemiec Antoni Rescius, który później zostaÅ‚ biskupem pomocniczym Würzburga, byÅ‚ bardzo blisko. UsÅ‚yszaÅ‚ oto jego ostatnie sÅ‚owa: „Dobry Jezu! Co uczynisz z moim sercem?”.
Po Å›mierci bÅ‚ogosÅ‚awionego Johna Haughtona oprawca tarÅ‚ jego wyrwane serce o twarz mÄ™czennika. W ten sam sposób zginÄ™li bÅ‚ogosÅ‚awieni Augustine Webster, Robert Lawrence i Richard Reynolds. Każdy z nich widziaÅ‚ nieludzkie tortury, jakim poddawano poprzednika. Każdemu też oferowano uÅ‚askawienie, jeÅ›li tylko zÅ‚oży przysiÄ™gÄ™ Henrykowi VIII jako „GÅ‚owie KoÅ›cioÅ‚a w Anglii”. Tak niewiele – wydawać by siÄ™ mogÅ‚o – żądano od nich. ParÄ™ sÅ‚ów... Ale jak mówi Pismo: „Cóż bowiem za korzyść odniesie czÅ‚owiek, choćby caÅ‚y Å›wiat zyskaÅ‚, a na swej duszy szkodÄ™ poniósÅ‚?” (Mt 16, 26).
Aby dać wyraźnie do zrozumienia wszystkim kapÅ‚anom w królestwie Anglii, co oznacza trwanie przy „papistowskich bÅ‚Ä™dach”, poćwiartowane zwÅ‚oki kartuzów rozesÅ‚ano na cztery części paÅ„stwa. Na postrach zaÅ› dla pozostaÅ‚ych w swoim zakonnym domu kartuzów londyÅ„skich do jego bramy przybito odciÄ™te, skrwawione ramiÄ™ przeora – bÅ‚. Johna Haughtona. Jego wspóÅ‚braciom pozwolono je pochować dopiero wtedy, kiedy samo odpadÅ‚o od gwoździ.
Na tym siÄ™ jednak nie zakoÅ„czyÅ‚o mÄ™czeÅ„stwo kartuzów. Wkrótce po egzekucji ich przeora wÅ‚adze królewskie poleciÅ‚y aresztować kolejnych trzech londyÅ„skich zakonników: bÅ‚. Humphreya Middlemore’a, bÅ‚. Williama Exmew oraz bÅ‚. Sebastiana Newdigate’a. Zostali oni osadzeni w wiÄ™zieniu Newgate, gdzie byli przetrzymywani w nieludzkich warunkach: przykuto ich tam do Å›cian (z żelaznymi obrÄ™czami na szyi i na nogach) w taki sposób, że nie mogli ani leżeć, ani siedzieć, ani prosto stać. Ich egzekucja, która wyglÄ…daÅ‚a tak, jak kaźń ich przeora, nastÄ…piÅ‚a 19 VI 1535 r.
Trzy lata później, 17 XII 1538 r., papież PaweÅ‚ III promulgowaÅ‚, sporzÄ…dzonÄ… już w sierpniu 1535 r., bullÄ™ ekskomunikujÄ…cÄ… Henryka VIII i obkÅ‚adajÄ…cÄ… AngliÄ™ interdyktem.